Immanencja

Czym jest immanencja? Zda się może, że dosyć późno próbuję odpowiedzieć na to pytanie... Wszak pierwszy wpis, na tym blogu, nosi taki tytuł, w nazwie samego bloga pojawia się to słowo, rozwijam tu również projekt etyki immanentnej. Nigdzie jednak nie wyjaśniam znaczenia tego pojęcia. (Czyż jednak nowych słów nie uczymy się najlepiej przez użycie, przez dostrzeganie ich w kontekście, a nie przez definicje słownikowe?) Spróbuję je teraz przybliżyć, zarysować... Czemu tylko tyle? Otóż w filozofii z pojęciami "pierwotnymi" zawsze jest ten problem, że najtrudniej je wyjaśnić... Ale również dlatego, że - jako najważniejsze - są one najbardziej żywe... ciągle się rozwijają. Są próbą zwerbalizowania najgłębszych intuicji filozofia, a zarazem wyrazem tego, że jego droga myślowa wciąż biegnie dalej.

Immanencja oznacza przede wszystkim, że zasada działania świata leży w nim samym. To nie jakiś transcendentny byt - Bóg, pierwszy poruszyciel - albo istniejące poza tym, co empiryczne, platońskie idee wyznaczają reguły, według jakich działa całość tego co nas otacza. Wszystko razem i każda rzecz z osobna mają swe "prawa" w sobie, we własnym "wnętrzu". Immanencja, aby była Immanencją, nie może być immanentna czemuś (np. świadomości, jak chciałby Husserl) - możemy co najwyżej powiedzieć, że jest immanentna samej sobie (Deleuze i Guattari). Immanencja nie jest przedmiotem, ani podmiotem (świadomością), ale tym, co dopiero wytwarza wszelki przedmiot i podmiot (jest polem transcendentalnym).

"Życie jest to zdolność istoty do postępowania według praw władzy pożądania. Władza pożądania jest to zdolność istoty do stania się na skutek swych przedstawień przyczyną rzeczywistości przedmiotów tych przedstawień" - pisze Kant w "Krytyce praktycznego rozumu". Uogólnijmy to: Życie to znajdująca się we wnętrzu bytu zdolność/zasada działania, "realizowania" pewnych "funkcji". Oznacza to, że możemy postawić znak równości: Immanencja = Życie, Immanencja nie jest immanentna Życiu, ale jest samym Życiem (Deleuze). Chodzi tu o to Życie, które wyrażał grecki kult Dionizosa: nie jako poszczególny bios, ale jako nieskończona, przenikająca wszystko zoe. Całe uniwersum, cała rzeczywistość wypełniona jest przez Życie, jest Życiem.

Każdy byt, ponieważ jest koralikiem na tej nici, posiada w sobie życie, czyli immanentną zasadę działania. Można wyróżnić jej trzy "składowe", czy też trzy "aspekty" (w tym sensie, że są to nierozdzielne "części" jednego, tego samego procesu): produkcja, zapis, konsumpcja (Deleuze i Guattari). Pierwszy odpowiada za nieustanną zmianę, stawanie się, "przemianę", "rozwój", tworzenie zupełnie nowych jakości (Bergsonowska ewolucja twórcza). Drugi to "zarysowanie się", "pojawienie", "zaistnienie" pewnej wytworzonej formy, również jej pewne trwanie. Trzeci to jej rozpuszczenie, śmierć. Jak widzimy do Życia (zoe) przynależą nie tylko narodziny i egzystencja (tego, co się narodziło), ale również śmierć. Jest ono nie tylko twórczością, ale także destrukcją. "Odpadanie, rozpadanie się, ausszus nie są niczym, co by samo przez się należało potępić: są one koniecznym następstwem życia, wzrostu życia" - oto wielkie odkrycie Nietzschego. Choroba i śmierć są integralną częścią Życia i nie można ich wyrugować (nie usuwając zarazem samego Życia). Tym jednak, co zrobić trzeba, to dopilnować by zaraza nie została przenoszona do tego, co zdrowe - nie pozwolić życiu reaktywnemu opanować życia aktywnego. Do Życia przynależą bowiem zarówno siły aktywne jak i siły reaktywne. Każdy byt ma w swym wnętrzu i siły aktywne i reaktywne. Póki jest zdrowy te pierwsze dominują nad tymi drugimi, gdy jednak witalność go opuszcza władzę przejmują te drugie. Siły aktywne to te, które zdolne są do nieustannej przemiany, natomiast siły reaktywne mogą jedynie podtrzymywać swoją egzystencję (jak gdyby usuwają z procesu element pierwszy i trzeci - produkcję i konsumpcję - pozostawiając jedynie drugi - zapis).

Wszystko to, wszystkie te "mechanizmy" znajdują się wewnątrz każdego z bytów. Ale zarazem byty te nie są zamkniętymi, odgraniczonymi od siebie monadami. Wszystkie są "otwarte", nieustannie komunikują się, wpływają na siebie, stają-się-sobą-nawzajem. Tu też ujawnia się rola sił aktywnych, odpowiadają one za stawanie-się bytu, są liniami ujścia, które odpowiadają za przemianę, rozwój. Siły reaktywne są natomiast niezdolne do stawania-się, nie wychodzą z bytu, lecz zwracają się do jego wnętrza i petryfikują go.

Należy również pamiętać, że rzeczywistość jest o wiele bogatsza niż wydaje się nam, kiedy percypujemy ją w zwykły sposób. Do każdego bytu, oprócz tego jaki jest aktualnie (ta część jest dostępna w dużym stopniu dla zwykłej empirii), wewnętrznie przynależy cała historia wszystkich jego poprzednich stanów, cała sieć relacji z innymi bytami oraz pole wszystkich możliwości, jakie może on zrealizować. Ani przyszłość, ani przeszłość, ani inne byty, ani zasada działania nie są transcendentne, lecz wszystko to przynależy do Immanencji.